اراک؛قطب صنعتی ایران

یکی از کلان شهرهای ایران،شهراراک– مرکز استان مرکزی– می باشد.این شهر که به علت دارا بودن صنایع مادر،پایتخت صنعتی ایران نامیده می شود با بیش از 500 هزار نفر جمعیت چهاردهمین شهر پرجمعیت ایران است.شهر اراک نسبت به دیگر شهرهای ایران شهری جوان می باشد و تاریخچه ی تاسیس آن به دوران قاجار برمی گردد.البته علی رغم قدمت کوتاه این شهر دارای آثارفرهنگی و تاریخی بسیار و هم چنین طبیعت زیبایی است که آن را به محلی مناسب برای گردشگری تبدیل می کند.

تاریخچه تاسیس

از سده دوم اسلامی ناحیه میان همدان،ری و اصفهان ؛عراق نامیده شد که بعد ها برای تمایز با عراق عرب آن را عراق عجم نامیدند.عراق مغرب اراک است.اراک نسبت به بسیاری از شهرهای ایران،شهرجوانی است.این شهر در دوران قاجار بنیان گذاشته شده و کمی بیش از دو قرن قدمت دارد.نام شهر که ابتدا قلعه ای نظامی در کنار روستای کرهرود بود قلعه سلطان آباد،بعد سلطان آباد عراق و در سال 1316 خورشیدی به اراک تغییر نام داد.بانی شهر اراک یوسف خان گرجی،معروف به سپهدار بود که شهر را در طول چندسال وبا هزینه  دویست هزارتومان ساخت.در شهر جدید تمامی تاسیسات شهری ازقبیل قنات،حمام،آب انبار،مسجد،مدرسه،سقاخانه،بازار و ارگ حکومتی ساخته شد.بعدها با رونق گیری اقتصاد شهر و عبورراه آهن سراسری از شهر مهاجرت به آن افزایش پیدا کرد.

وضعیت اقلیمی

این شهر دارای زمستان های سرد ومرطوب و تابستان های گرم وخشک است.کوه های اطراف شهر،تالاب میقان و دشت فراهان برآب و هوای آن تاثیر می گذارند.شهر درمیان پایکوه های داخلی رشته کوه زاگرس قرار دارد و از جمله شهرهای امن از نظر لرزه خیزی است که احتمال وقوع زلزله بالای 5 ریشتر در آن بسیار ضعیف است.

دین و زبان

مردم اراک عمدتا مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند،اما اقلیتی مسیحی و بهائی نیز در این شهر زندگی می کنند.هم چنین در سده ی گذشته یهودیان نیز در این شهر زندگی می کردند اما امروزه همه یهودیان از این شهر مهاجرت کرده اند.

قبل ازبنای شهر اراک،مردم مناطق پیرامون به گویش های گوناگونی مانند تاتی در منطقه وفس سخن می گفتند.پس از بنای شهر اراک و مهاجرت مردم مناطق پیرامون به این شهر،این گویش ها با هم در آمیختند و گویش ویژه ای به وجود آوردند،تا زمانی که با پیدایش رسانه های جمعی این گویش رفته رفته به سمت نابودی پیش رفت و امروزه شهروندان اراک تا اندازه ای بی لهجه هستند وفارسی کتابی یا تهرانی سخن می گویند ولی در مناطق حاشیه ای مانند سنجان،کرهرود،روستاهای پیرامون و خودشهر،افراد پیر با همان لهجه ی قدیمی حرف می زنند.

صنایع اراک

اراک از شهرهای صنعتی ایران است که از لحاظ گوناگونی محصولات صنعتی،نخستین و از لحاظ وجود صنایع مادر،دومین و به طور کلی یکی از چهارقطب صنعتی کشور محسوب می شود.این شهر به واسطه وجود صنایع مادر،تولید 80 درصد تجهیزات انرژی کشور،وجود بزرگ ترین کارخانه تولید کننده آلومینیوم کشور،بزرگ ترین ماشین سازی کشور،بزرگ ترین واگن سازی و لوکوموتیوسازی خاورمیانه،بزرگ ترین کمباین سازی خاورمیانه،بزرگ ترین تولیدکننده ماشین آلات سنگین در خاورمیانه و بزرگ ترین شرکت املاح معدنی کشور به عنوان پایتخت صنعتی ایران شناخته شده است.

گردشگری

1. غارسفید خانی(عین هو)

غار سفید خانی یکی از جاذبه های طبیعی شهرستان اراک است.این غار در 18 کیلومتری شهر اراک و در کوهی به همین نام قرار دارد که می توان حضور چشمه های متعدد و بسیار را که در دامنه ی این کوه وجود دارند،مشاهده کرد.به این علت که در زمستان روی این کوه برف زیادی می نشیند و به صورت یک دست آن را سفیدمی کند،به آن سفیدخانی می گویند.نکته ی قابل توجه درمورد این مجموعه غار، این است که برای وارد شدن به یکی از غارهای آن باید تجهیزات و وسایل خاصی به همراه داشته باشید چرا که در داخل آن چندنوع چاله و چاه طبیعی وجود دارد که بدون تجهیزات نمی توان از آن ها عبور کرد.

2. روستای هزاوه

برای رسیدن به روستای هزاوه باید 18 کیلومتر از شهر اراک به سمت غرب برویم.قدمت روستابه قرن پنجم هجری برمی گردد.مقبره شاه احمد در بلندترین قسمت این روستا قرار داردکه آن را مربوط به دوره ی ایلخانان می دانند که در زمان صفویان بازسازی شده است.بافت هزاوه به خاطر کوهپایه بودن شکل پلکانی دارد و از گل،سنگ و چوب ساخته شده است.روستای هزاوه را زادگاه مردان تاریخ نامیده اند.چرا که افراد مشهوری مثل امیرکبیر،میرزا بزرگ قائم مقام و … در آن متولد شده اند.

3. منطقه حفاظت شده هفتاد قله

بین شهرهای اراک،خمین و محلات با فاصله ی 25 کیلومتری از اراک منطقه ای به نام”هفتاد قله” وجود  دارد.از زمان های قدیم به علت پوشش گیاهی و جانوری خاص این منطقه و ازدیاد حیوانات،مورد توجه شکارچیان و ثروتمندان بوده است.دراین منطقه 62 کتیبه حکاکی شده وجود دارد که قدمت برخی آن ها به 400 سال پیش می رسد.

4. روستای انجدان

این روستای زیبا در 40 کیلومتری غرب اراک قرار دارد و به خاطر طبیعت زیبا،غارهای عجیب،زمین های مناسب برای شکار و قدمت تاریخی اش به یکی از جاذبه های شهر اراک تبدیل شده است.پس از حمله ی مغول ها به ایران،انجدان برای مدتی مقر فرماندهی اسماعیلیان شد.چند مقبره ازآن دوران به جا مانده است.

5. تالاب میقان

در 17 کیلومتری شمال شرقی اراک ودر دشت فراهان استان مرکزی،تالابی دیدنی و زیبا قرار دارد.این تالاب در گذشته به نمکزار فراهان شهرت داشته و امروزه نیز آن را با نام “تالاب میقان” می شناسند.این جاذبه ی گردشگری طبیعی از سه جزیره به نام های کریستالین یک،کریستالین دو و بخش کویری تشکیل شده است و به دلیل آب و هوای معتدل در فصل زمستان،به یکی از زیستگاه ها برای مهاجرت پرندگان تبدیل شده است.

6. مقبره شاه غریب

در 37 کیلومتری اراک و در روستای انجدان این شهر،زیارتگاهی متعلق به میرزا عباس ابن عبدالسلام وجود دارد که بین مردم به “شاه غریب” شهرت یافته است.این مقبره،از بناهای قرن ششم هجری قمری است و گفته می شود که متعلق به پیشوایان فرقه ی اسماعیلیه است.

7. امامزاده ابراهیم

در 45 کیلومتری شهرستان اراک و در روستای مشهدالکوبه از توابع این شهر،مقبره ای مقدس قرار دارد که در بین مردم از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است و به امام زاده ابراهیم شهرت یافته است.باتوجه به کتیبه ی موجود در این امامزاده،قدمت آن به قرن 12 هجری بر می گردد.

8. بازار اراک

قدمت بازار اراک به 1228 هجری قمری در زمان سلطنت فتحعلی شاه بر می گردد.این بازار جزو اولین بناهایی بوده است که در این شهر تاسیس شده است.مجموعه بازار شامل ساختمان های مدرسه،مسجد،حمام،سقاخانه،کاروانسرا و آب انبار است.در زمان ساخت این بازار،هر سمت آن به یکی از دروازه های اصلی شهر وصل می شده که بر اهمیت آن افزوده است.

9. حمام چهار فصل

این حمام در زمان احمدشاه قاجار و به دست محمد ابراهیم خوانساری ساخته شد.علت این نامگذاری،وجود نقاشی هایی از فصل های مختلف سال در گوشه و کنار حمام بوده است.این اثر تاریخی با مساحت 1600 متر مربع به عنوان بزرگ ترین حمام ایران شناخته می شود.

• خانه حسن پور

خانه حسن پور که در زمان احمد شاه قاجار بنا شد در ابتدا شرکت فرش متعلق به حاج علی مشیری بود.پس از آن تبدیل به مدرسه ودر آخر منزل مسکونی جواد حسن پور شد.در سال 74 سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خانه را خرید و پس از بازسازی تبدیل به موزه صنایع دستی شد.

• کلیسای مسروپ مقدس

این کلیسا در زمان قاجار و در سال 1914 میلادی ساخته شده است.این بنای بزرگ دارای مدرسه،سالن اجتماعات،کلیسا و خانه کشیش است.هم چنین یادبودی از شهدای ارامنه ی جنگ تحمیلی در حیاط آن نصب شده است.

• موزه مفاخر

خانه حاج حسین خاکباز که درسال 1388 تبدیل به موزه مفاخر شد،یک ساختمان قدیمی بزرگ با تزئینات دوره ی قاجار است.این بنا دو طبقه از دو ایوان،یازده اتاق،حمام و دو قنات به نام های قنات ده و قنات خان تشکیل شده است.

• کوه شهباز

این کوه یکی از کوه های استان مرکزی است که در جنوب اراک واقع شده است.قله شهباز بلندترین قله استان مرکزی است.این کوه در فصل بهار به ویژه اردیبهشت ماه پوشیده از لاله های واژگون می شود و منظره ی بسیار زیبایی را خلق می کند.

• آبشار مزرعه

در شمال غرب اراک،یکی از جاهای دیدنی اراک با دامنه های سرسبز،جنگلی و استپ کوهی با چشمه های فراوان و دره های متعدد وجود دارد.در این منطقه بخش کوهستانی از بخش فلات،در ارتفاعی حدود 1900 متری جدا شده است و همین خط ارتفاعی،آبشار  و چشمه های زیبای بسیاری به وجود آورده است.یکی از زیباترین آبشارها،آبشار مزرعه است.برای رسیدن به این آبشار باید از باغ های روستای کیشان و روستای مزرعه عبور کرد.

قالی

صنعت قالی در این منطقه از گذشته رواج داشته و قالی فراهان،سربند و ساروق شهرت جهانی داشته اند.صنعت قالی بافی از آغاز بنیان گذاشتن این شهر توسط یوسف خان گرجی به عنوان عمده کالای صادراتی این شهر قرار گرفت.قالی در اراک به گفته ی سیسیل ادوارز زمانی از اهمیت و اعتبار فراوانی برخوردار بوده و رقیب قالی کرمان محسوب می شده است.

سوغات و غذاهای محلی

از سوغات اراک می توان به قالی،فتیر،ترخینه،باسلوق،کشمش سبز،صابون محلی،انگور،شیره انگور و گوش فیل اشاره کرد.از غذاهای محلی شهر هم می توان به ته تالی،آبگوشت کشک،آبگوشت دوغ دار(دوگوله دار)،آش جودوغ،آش خیار،پتله پلو،آش بی بی سه شنبه،آش مصطفی،شفته و اشکنه اشاره کرد.